اتاق تمیز چیست؟

برای اتاق پاک تعاریف مختلفی ارائه شده است اما یکی از کاملترین و معتبرترین تعاریف مربوط به آن توسط سازمان جهانی استاندارد (ISO) ارائه شده، که اتاق پاک را بدین صورت تعریف می کند: اتاق پاک اتاقی است که غلظت ذرات موجود در هوای آن تحت کنترل بوده و طوری طراحی و استفاده شود که حداقل ورود، تولید و حداکثر حذف ذرات را در داخل اتاق داشته باشد و همچنین پارامترهای مرتبط دیگر در آن مانند دما، فشار و رطوبت در صورت لزوم کاملا تحت کنترل باشند .از اتاق پاک به طور گسترده در صنعت تولید اجسام نیمه هادی (مانند ژرمانیوم و سیلیکون)، تولید لوازم تکنولوژیک پزشکی، بیوتکنولوژی و مطالعات زیستی و مطالعاتی مانند تولید و کشت و تمایز سلول های بنیادی که به آلودگی محیطی حساس هستند، استفاده  می شود.

برای جلوگیری از ورود گرد و غبار، هوایی که از بیرون وارد اتاق پاک  می شود فیلتر می گردد و ذرات احتمالی هوای داخل نیز توسط فیلترهای هپا و اولپا  تحت تصفیه مجدد قرار می گیرند.  برخی اتاق های پاک دارای فشار مثبت هوا هستند و در این موارد در صورت وجود هرگونه درز و شیار در محیط اتاق پاک، هوا از محیط اتاق پاک خارج  می شود و با این فشار مثبت هوا، از ورود هوای بیرون، ازطریق این شیارها به داخل اتاق جلوگیری می گردد.  برخی اتاق های پاک مجهز به دستگاههای ویژه کنترل رطوبت هستند که تلاش می کنند تا در موارد نیاز رطوبت محیط را پائین نگه دارند.

مبنای جریان هوا در اتاق پاک به دو روش خطی (Laminar) و گردشی (Turbulent) می باشد. درلامینار فلو (جریان خطی)، جریان یکطرفه هوای پاکیزه از طریق فیلترهای های هپا و اولپا وارد می شود و سرعت آن بین 60 تا 90 فوت در دقیقه می باشد. جریان هوا در لامینار فلو به دو صورت عمودی و افقی است. در نوع عمودی، جریان هوا از سقف به کف اتاق بوده و ذرات معلق به سمت پایین جاروب می شوند. اما در نوع افقی، جریان هوا به صورت دیوار به دیوار بوده که به همین دلیل قادر به حذف آلودگی در فضای زیرین دستگاهها نیز می باشد و همچنین در مکان هایی با وسعت زیاد به دلیل کمتر بودن نسبت مساحت دیوار اتاق به کف آن ، مناسب تر است. واما روش گردشی، روشي است كه بر اساس تركيب كردن و رقيق سازي هواي محيط عمل مي كند و سيستم تهويه در آن مشابه ادارات، شركت ها و فروشگاهها مي باشد.

طبقه بندی اتاق پاک:

اتاق های پاک بر اساس تعداد و اندازه ذرات موجود در هر واحد از هوا در کلاس های مختلف تقسیم بندی می شوند. اعداد بزرگی مانند کلاس 100یا کلاس1000  مربوط به سیستم آمریکایی رده بندی می باشد که در آن تعداد ذرات معادل و یا بزرگتر از 0.5   میکرومتر در هر فوت مکعب هوا اندازه گیری شده و به عنوان مر جع برای طبقه بندی اتاق پاک به کار می رود. این نوع استاندارد آمریکایی اجازه درج بالاتر را نیز می دهد. اعداد کوچکتر به سیستم بین المللی ایزو 1-14664 مربوط می شوند که از سیستم لگاریتم اعشاری برای تعیین تعداد ذرات معلق در هوا استفاده می کنند که از پایه 0.1 میکرومتر آغاز می شود. سیستم دیگر، سیستم استاندارد بین المللی BS5295 است که از پایه 0.5 میکرومتر آغاز می شود.

لباس اتاق پاک:

کارکنان اتاق پاک از لباس های محافظ استفاده می کنند.این لباس ها سراسر بدن فرد را می پوشاند تا از ورودپوست یا مو به محیط جلوگیری شود. این لباس ها ممکن است سرتاسری و یا شامل چند تکه مجزا باشند که کاملا به به هم متصل شده اند. معمولا لباس های کلین روم شامل :

روپوش،کلاه، ماسک صورت، دستکش های نازک کتانی وکیسه های پلاستیکی بر روی کفش های کار می باشد؛ همچنین مچ ها و زانوها با نوارهایی بسته می شوند.گاهی اوقات یک بارانی پلاستیکی نیز پوشیده می شود.

رفتار و قوانین در اتاق پاک:

کارکنان اتاق پاک منبع اصلی آلودگی می باشند. زمانی که افراد حرکت می کنند در هر دقیقه در حدود یک میلیون ذره(معادل و یا بزرگتر از 0.5 میلی متر) و هزاران میکروب حمل کننده ذرات را تولید می کنند. بنابراین این مسئله حائز اهمیت است که رفت و آمد محدود به کارکنان اتاق پاک باشد و مراقبت های ویژه ای در ارتباط با لوازم و حفاظت از تکنسین ها و ابزار و مواد صورت گیرد. در اتاق پاک تعبیه مکانی به نام Airlock برای افرادی که وارد اتاق می شوند و همچنین مکانی با نام Pass Box برای تجهیزاتی که وارد اتاق می شوند، صورت گرفته است. در Airlock یک دوش هوا با فشار زیاد وجود دارد که افراد قبل از پوشیدن لباس های مخصوص و بعد از پوشیدن آن در این اتاق دوش هوا می گیرند و سپس وارد اتاق پاک می شوند. در Pass Box هم دستگاهی مانند جاروبرقی مخصوص وجود د ارد که تجهیزات قبل از ورود به اتاق پاک در این اتاق و توسط این دستگاه کاملا تمیز می شوند.

مثال های زیر نمونه هایی از شرایطی است که باعث تولیدآلودگی بیش از حد نرمال می شوند:

انتشار سلول های پوستی در شرایطی مانند آفتاب سوختگی، ورم پوست و یا شوره سر
سرفه و عطسه ناشی از سرماخوردگی،آنفولانزا و بیماری های ریوی مزمن
عطسه، خارش و آبریزش در افراد مبتلا به آلرژی

بعضی از افراد به مواد موجود در اتاق پاک مانند لباس های ایجاد شده از پلی استر، دستکش های لاتکس و یا پلاستیکی، مواد شیمیایی مانند اسیدها، حلال ها، گند زداها و تولیدات مصنوعی در اتاق مانند آنتی بیوتیک ها و هورمون ها حساسیت دارند؛ این افراد مناسب کار در اتاق پاک نمی باشند.

بسته به افزایش خطر آلودگی در اتاق پاک، رعایت قوانین زیر می تواند باعث کاهش آلودگی اتاق پاک شود:

کارکنان اتاق پاک باید از نظر بهداشتی سالم باشند، مرتبا دوش بگیرند و شوره سر نداشته باشند.
کارکنان نباید به صورت اضطراری خارج شوند زیرا این عمل موجب می شود که لباس های آنها آلوده شده و آلودگی مستقیما وارد اتاق شود.
در مواردی که افراد دارای پوست خشک می باشند، از لوسیون برای جایگزینی چربی پوست استفاده کنند.
موادی مانند وسایل آرایشی، اسپری مو، لاک ناخن و یا مواد مشابه اجازه ورود به اتاق پاک را ندارند. مواد آرایشی شامل مقدار زیادی از یون های معدنی مانند تیتانیوم، آهن، آلومینیوم، کلسیم، باریوم، سدیم و منیزیم می باشند.
ساعت و جواهرات تنها در صورتی اجازه ورود به اتاق پاک را دارند که زیر لباس ها و دستکش ها باشند.
ورود غذا، نوشیدنی، آدامس، دخانیات، تلفن، رادیو، روزنامه، مجله، مداد و غیره به اتاق پاک ممنوع می باشد.
هنگام کار بر روی محصول نباید صحبت شود و افراد باید بینی خود را کاملا بپوشانند.
افراد سیگاری باید چند ساعت قبل از ورود به اتاق پاک سیگار نکشند، گزارشات نشان می دهد نوشیدن آب به کاهش تعداد ذرات خارج شده از دهان آنها کمک می کند.
بهتر است برای جلوگیری از آلودگی لباس افراد و انتقال آلودگی به محصول، افراد با سطوح اتاق پاک تماس نداشته باشند.
مواد زائد اتاق پاک باید فورا جمع آوری و خارج شوند.

همچنین برای اطمینان از اینکه هوا از محیط با آلودگی بیشتر به محیط با آلودگی کمتر(مانند از راهرو و بیرون به اتاق تولید) منتقل نشود، بعضی سیاست ها باید مورد توجه قرار گیرند:

کارکنان همیشه باید از مناطق تغییر که برای عوض کردن لباس تعبیه شده است وارد و یا خارج شوند.
درها نباید باز گذاشته شوند، زیرا در این صورت به دلیل جریان گردابی هوا و تفاوت دمایی بین دو منطقه، هوا بین دو منطقه همجوار منتقل می شود.
درها نباید سریعا باز و یا بسته شوند؛ درهای اتاق پاک معمولا به سمت داخل باز می شوند و با فشار بالا بسته نگه داشته می شوند و لامپ های هشدار دهنده ی نشان دهنده بسته بودن درها، باید مورد استفاده قرار بگیرند.